Cologna Veneta

COLOGNA (Cologna Veneta)
Popolassión: 8.646 Altessa: 24 metri sóra el livèl del mar
Superfice: 42,83 chilometri quadri Comùni confinanti: Roveredo de Guà, Pressana, Zimèla, Veronèla, Asigliano Veneto VI, Lonigo VI, Poiana Maggiore VI, Orgiano VI

Comùne de la pianura veronese a 46 Km da Verona al confìn con la provincia de Vicensa e bagnà dal progno Guà, el gà come frassioni Baldaria, Sabión, Sant'Andrea, San 'Bastian, Spessa, Porceti. La presensa de l'òmo da 'ste parti l'è antichissima come pól testimoniàr i reperti catadi de le çiviltà Euganea (1000 a. C.), Paleoveneta (VIII-VII sec. a. C.), Veneta e Romana con urne, ceramiche e scudèle, conservà nel magnifico Museo Archeologico de Cologna. Dopo la conquista romana e l'organisassion de Cesare dei "Municipia" (49-45 a. C.), ne la località l'è stà fondà 'na "Colonia" agricola da parte de Otaviano Augusto (29 a.C.) per ricompensar i propi veterani. Cologna l'éra travérsà da l'antica via Romana Porciliana o Porcilana che partendo da San Martìn bòn Albergo la univa la Via Postumia a la Via Emilia-Altinate passando par Porçil (Belfiór), Desmontà, Cuca (Veronèla), Strà, Olmo, Pressana e Montagnana. Con tuta probabilità l'è la "Colonia" scrita da Catullo nel primo capoverso del Carme XVII "O Colonia quae cupis ponte ludere lóngo", presente ànca nel stema comunàl. In epoca Romana l'Àdese el passava in 'sto teritorio in diressión Ateste (Este) prima de la famosa piéna con relativa "Rotta della Cucca" del 589 d.C. che l'à fato deviar el fiume verso Albaredo in diressión Legnago creando el Guà o "Flumen Novum". Cologna l'éra importantissima par i romani ma ànca par Odoacre che nel V secolo dopo l'invasion barbarica dei Unni de Attila, el l'à ricostruida con el nome de "Colonia Gotica". Ne la frassión de Sabión secondo 'na legenda gh'éra un castèl fato costruìr da Rosmunda fióla de Cunimondo re dei Gepidi, 'ndóe nel 547 l'à progetà de copar con Elmichi, so marì Alboin. Dopo i longobardi Cologna l'è passà ai Conti Maltravérsi paróni de Vicensa e Pàdoa col tempo al "ramo de faméja" i Conti Malacapella che i à fato costruìr castèl e fortificassioni, sensa desméntegàrse del possesso de Cologna da parte dei Estensi. Nel 1239 Eselìn da Romàn dopo vari assalti l'è deventà parón de Cologna ma la popolassión no l'éra massa contenta, al pónto che nel 1256 i abitanti con a capo Jacopo Bonfado i s'à rioltà sperando ne l'aiuto del Pontificato e de Azzo d'Este che parò no l'è rivà. Eselin dopo avér risposto a l'insuression l'à fato finta de catàr 'n acordo con Bonfado che 'pena l'a girà el canton el g'a tajà la gola insieme con el fiól Aprile. Nel periodo Scaligero Cologna l'è stà el çentro de uno dei Vicariadi piassé grandi de la provincia veronese goernà da sindaci soi, ma essendo posissionà in una zona de confìn l'è stà par un fraco 'de 'olte in mèso a le guere tra veronesi e padoani come nel 1278, mentre nel 1280, dopo la vitoria dei De la Scala, l'è stà deciso de butàr zò el castèl e de vietar la costrussión de le fortificassioni con un decreto, che dopo no'l venarà rispetà. colognaDopo i Scaligeri, nel giro de quasi vint'ani Cologna l'è passà ai Visconti, ai Carraresi e par finìr ai Venessiani nel 1405, deventando un çentro importante e sóratuto autonòmo, esentà dal pagamento de le tasse e dal fornir soldà, ma fedelissima a Venessia che 'ista 'sta devossion l'à ricompensà Cologna piassé 'olte con privilegi e bonifiche. Dopo l'ocupassion de le trupe straniere de la Lega de Cambrai nel '500, Cologna l'è passà da nóvo a Venessia deventando feudo dei Serego. Nel periodo Venessian se vede una bòna coltivassión e laorassion de la canapa par far soghe da darghe a le imbarcassioni navali de la Republica Veneta. Dopo i Venessiani jè rivà ne l'800, le dominassioni straniere, francese e par ultima austriaça e nel 1866 Cologna l'è deventà italiana. Da segnalàr tra le cése el Dòmo del 1807 'ndóe un tempo gh'éra el castèl con drénto 'na pala del '500 del Brustolon e un crocefisso in avorio del '700 de Andrea Brustolon mentre el campanìl del 1841 l'è l'imitassion de quél de San Marco a Venessia costruido su la base de 'na tór de 'n antica fortificassion ciamà "Mainarda"; la cèsa de San Bartolomeo ricostruida nel XVIII secolo con dipinto de la Madona del spasimo; la cèsa de Santo Spirito del 1535. De le fortificassioni gh'è restà i tochi de una de le oto tóri del castèl scaligero, mentre l'atuàl tór Civica con campana e orologio del '500 l'è costruida sui quél che gh'è restà de la tór del castèl nel XVI secolo; interessanti ànca le porte de le mura çitadine come Porta Piassa e Porta de le Capucine vèrta nel 1602 e porta Veronese. Se Ve piase i dolsi verso diçembre podì andàr a Cologna a magnarVe un bèl toco de mandolato, el piassé bòn del mondo!