LA RENA DOMILA - DAL 1999 EL SITO VERONESE DEI VERONESI IN VERONESE

Se scominçia sempre con poco, e un passetìn a la 'olta el sito deventa sempre piassè grande. El mondo de la tradissión veronese l'è su La Rena Domila.it. Una de le tradissioni piassè antiche e importanti del veronese, l'éra quéla nel periodo invernàl, de catàrse a la sera, dopo disnàr, ne le stàle "a far filò", 'ndóe un tempo faméie, corteséle o contrà intiére, dal nono al neódo, i ciacolàva al ciàro de 'na lintèrna a oio (petrolio o lardo masenà fin). El termine "filò" dovarìa vègnar da "filàr", el laóro che le dòne faséa d'inverno nele stale da la Montagna a la Bassa, nel tempo deventà momento comunitario de importansa incredibile; se diséa el Rosario o magari le notissie del paése, se ciacolàva co' el to vissìn de casa, se sparlaciàva mal de qualchedùn e i più vèci i contàva le storie tramandà dai noni se noni, da generassioni, storie vere o fantastiche. Questo l'éra el "filossàr", far filò, in pratica la Tradissión "oràle" a vóçe. Ne la rubrica catémo le Fòle, le Vilòte e Noèle. NOÈLE VERONESI DE ARRIGO BALLADORO El grande Arrigo Balladoro uno dei più grandi folcloristi veronesi, tra l'800 e 'l 900 l'è riussì a catàr tante testimonianse de la tradissión popolàr veronese. Le noèle no j-è longhe come le fòle e le g'à fantasia o le parla de robe vere o magari utilisà par tór par el cul qualchedùn. La noèla te podéi catàrla in forma de prosa no solo in Italia ma anca in Europa. LE VILÒTE DE PIÉRO CALIARI La vilòta in origine l'èra un testo curto ma poetico-popolàr, pién de sentimento e de malinconia, formà da una quartina o una sestina che nel tempo l'è deventà piassè longa co el "nio" che'l seràva el componimento. Vegnéa cantà a tri o quatro voçi con movimenti de imitassión e cambi de passo co' el stesso ritmo. Nata nel XV° secolo in Friuli, nel tempo l'è andà par tuto el nord Italia cambiando de significà. Ne l'800 el grande Piéro Caliari folclorista amigo del famoso Balladoro l'è riussì a catàr de le testimonianse nel veronese Pojàn, Quinto, Novàje, Sezàn e in altri paesi de la Valpantena, Valpolesèla, Zevio, Concamarise, Minerbe. FÒLE VERONESI Ne le lónghe sere de inverno ne le stàle o denànsi a un camìn, se contàva le fòle, 'ndóe te podéi catàr tuta la faméia, dal bòcia al nono. Le fòle vegnéa tramandà de pare in fiól e podéa cambiàr de contrà in contrà a seconda de ci te le contàva. Ne le contrà de la montagna veronese te podéi scoltàr fòle de Fade, Anguàne, Strìe, Orchi o del Bisso-galéto o del Diàolo, ndóe la fantasia l'éra sensa fine. Varda la rubrica El Diretòr 16.04.2020)