La Fiera dei Bogóni de Sant'Andrea
L'antica Fiera dei Bogóni de Sant'Andrea de Badia Calavéna, i dise sia nata prima de l'emigrassión cimbra ne le nostre montagne, forsi nel secolo XII, anca se, a quanto par, l'éra dedicà in primis a pégore, vache e porsèi. Defàti, fin dal secolo XIV la "fiera dei porchi" co' porsèi e vàche, vegnéa celebrà tacà a la strada par San Bòrtolo 'ndóe 'dèsso gh'è el camposantìn invéce quéla de le pégore te podéi catarla poco più in su a Tretene. Par i bogóni, in cimbro "snékan gaspearat" no gh'è documentassión ufissiàl scrita se no quéla conossù de pare in fiòl e passà de bòca in rècia. De sicuro l'è, che a la Triga su la strada par Selva gh'éra el "marcà dei bogóni". In un documento del 1520 che te cati a l'Archivio de Stato de Verona se lése: "...Adì 30 Novembre il zòrno di Santo Andrea, in mèzo zòrno, in lo bèllo dì la fiera, quando éran zònte le persone per vénder e compràr... e che di essa fiéra che sempre è stata ed esistita..."
Nei secoli, el marcà dei bogóni el verzéa a le 5 e mèsa de la matìna, quésto parché, ci g'avéa da recuperàr "la dèçima" se presentàva piassè tardi, defàti i dassiài de l'Abassìa de Badìa i convocava ci g'avéa in fitànsa i terèni o i-éra paróni de bèstie o g'avéa produssión de fruta e verdura par farse dar i schèi. I bogóni co' el "quèrciolo" i vegnéa tirè su nei mesi caldi e méssi ne le bogonàre par èssar magnà in inverno e in Quaresima.
Nel 1903 catémo un articolo de Berto Barbarani inviado par el "Il Gazzettino": "C’era il mercato delle lumache che richiamava frotte di gente dai comuni vicini per vendere prodotti di ogni genere ma soprattutto lumache".
Nei ultimi ani la tradissión la sèita dal vènerdi a la dominica a cavàl de decémbre e no solo nel giorno del Santo Patrono, l'importante l'è far marcà ne l'ultima luna de noémbre quando el bogón va a ronchesàr par l'inverno, serando el "quèrciolo" co' el so pòcio che deventa solido co'l'aria. De marcà de 'sto tipo in Italia ghe n'è gran póchi, defàti ci crompa, vién da tuto el nord Italia. Par tratàr el prèsso, i venditori de la val, i le pésa su la stadéra, tegnéndo d'òcio che ghe sia el "quèrciolo".
La "sagra dei bogóni" par i montanari de la Lessinia Orientàl, la gà sempre rapresentà un ocasión par tratàr anca vache, porsèi da ingrassàr par l'inverno o pégore. L'éra anca l'ocasión par véndar la lana o par scambiàr roba vansà durante l'ano o par cromparse da vestìr ma anca par catàrse la morosa o el moroso; se durante tuto l'ano le faméie le tegnéa d'òcio le fióle, in quèl giorno i-éra lìbare. Tratàr co' i "sensàri" no l'éra par gnénte fàçile e in 'ste ocasioni i faséa tanti schèi. In cusina l'è sempre stà una pietansa che podéa magnàr el siór ma anca el pitòco magari compagnà co' la polenta.